རྒྱ་ནག་དང་མ་འོངས་པའི་མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས། China and the future of AI
འཕྲུལ་རིག་གསར་བརྗེ་ལངས་པ་དང་ལག་རྩལ་གྱི་རྨང་གཞིའི་སྒྲིག་བཀོད་ཞིབ་ཚགས་ཅན་དར་རྒྱས་བྱུང་བའི་སྐབས་སུ། ང་ཚོའི་འཕྲུལ་འཁོར་ཀྱང་རྒྱུན་པར་མིའི་རིགས་ཀྱི་ངོས་ཤེས་རིག་སྟོབས་དགོས་པའི་ལས་འགན་སྒྲུབ་ཐུབ་པའི་དུས་རབས་སུ་སླེབས་ཡོད། མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་ནི་གློག་ཀླད་ཚན་རིག་གི་ཡན་ལག་ཅིག་ཡིན་ཞིང་། འཕྲུལ་འཁོར་གྱིས་གནས་ཚུལ་དཔྱད་གཞིར་འཛིན་ཐུབ་པ་དང་། དཔེ་དབྱིབས་འཚོལ་བ་དང་གནད་དོན་ཐག་གཅོད་བྱེད་པའི་ནུས་པ་ཆེ་རུ་གཏོང་ཐུབ། མིས་བཟོས་རིག་སྟོབས་ནི་སྨན་བཅོས་འཕྲོད་བསྟེན་དང་། རླངས་འཁོར། དངུལ་རྩིས། གློག་རྡུལ་ཚོང་དོན། འགྲིམ་འགྲུལ། གློག་ལས་ཁ་བརྡ་བྱེད་ས་སོགས་ལས་རིགས་མང་པོའི་ཁྲོད་དུ་ཉིན་རེ་བཞིན་གལ་འགངས་ཆེ་རུ་འགྲོ་བཞིན་ཡོད། མིས་བཟོས་རིག་སྟོབས་ལག་རྩལ་རྒྱུན་ཆད་མེད་པར་གོང་དུ་འཕེལ་བ་དང་བསྟུན་ནས་དེ་དག་ང་ཚོའི་རྒྱུན་ལྡན་གྱི་འཚོ་བའི་ཆ་ཤས་ཤིག་ཏུ་འགྱུར་བཞིན་ཡོད་པ་དང་། རྒྱལ་ཁབ་དང་། བཟོ་ལས། བྱ་ལས་སྡེ་ཚན་མང་པོ་ཞིག་གིས་ལག་རྩལ་གསར་པ་དེར་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་བཞིན་ཡོད། མིས་བཟོས་རིག་སྟོབས་ཡི་འབྱུང་ཁུངས་ནི་དུས་རབས་གོང་མའི་ལོ་རབས་ ༥༠ པའི་དུས་འགོར་ཚན་རིག་པ་དང་། དངོས་ཁམས་རིག་པ་བ། ཤེས་ཡོན་ཅན་བཅས་ཀྱིས་དེའི་མི་མངོན་པའི་ནུས་ཤུགས་མཐོང་ཅིང་། རིགས་པའི་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་དཔེ་དབྱིབས་ཀྱང་བཟོས་ཡོད་པ་མ་ཟད། འཕྲུལ་འཁོར་ཞིག་གིས་རིག་ནུས་བྱ་སྤྱོད་འགྲེམ་སྟོན་བྱེད་པའི་ནུས་པར་ཞིབ་བཤེར་བྱེད་པའི་”ལྷ་རིས་ཚོད་ལྟ་”སོགས་ཀྱི་ཚོད་ལྟ་བྱེད་རྒྱུའི་གྲོས་འགོ་བཏོན་ཡོད། “མིས་བཟོས་རིག་སྟོབས་” ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་འདི་ནི་ཇོན་མེ་ཁར་ཏྲི་ཡི་ ༡༩༥༦ ལོར་ཐོག་མར་གསར་གཏོད་བྱས་པ་ཞིག་རེད། ༡༩༦༠ དང་ ༡༩༧༠ ནང་་སྔར་ལས་ལེགས་པའི་རྩིས་རྒྱག་ཐབས་གསར་སྤེལ་བྱས་ཏེ་གློག་ལས་ཁ་བརྡ་བྱེད་ས་དང་། གློག་ལས་ཀྱི་ཐོག་མའི་སྐད་ ( ELIZA ) མིའི་རིགས་ཀྱི་འཕྲུལ་ཆས་མི་ WABOT-1 བཅས་གསར་སྐྲུན་བྱས་ཡོད། ༡༩༩༠ ནང་གི་མིས་བཟོས་རིག་སྟོབས་ཡི་འཕེལ་རྒྱས་ནི་དྲ་རྒྱའི་གསར་བརྗེ་དང་ལས་སྣོན་བྱེད་ཚད་མཐོ་བའི་རྩིས་འཁོར་བཅས་སྔར་མ་བྱུང་བའི་གནས་འབབ་སླེབས་ཡོད། དེང་སྐབས་མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་ནི་བཟོ་ལས་རང་འགུལ་ཅན་དང་། གནས་ཚུལ་ཚན་རིག་དང་། སློབ་སྦྱོང་གཏིང་ཟབ། གནས་ཚུལ་ཆེན་པོ། རིག་ནུས་གླེང་མོལ་ཁང་། སྐད་སྒྲའི་རོགས་རམ། སྐད་དང་གཟུགས་བརྙན་ངོས་འཛིན་སྒྲིག་ཆས། འཕྲུལ་མི་སོགས་ཚུད་པའི་ཐོན་རྫས་སོགས་ཚུད་ཡོད།
ཉེ་ལམ་ལོ་ངོ་ཉི་ཤུའི་རིང་ལ་རྒྱ་ནག་གྱིས་དུས་མཇུག་ཏུ་མིས་བཟོས་རིག་སྟོབས་གྱི་ཉེན་ཁར་མི་འཛེམ་པར་མགྱོགས་མྱུར་ངང་འཕེལ་ཕྱོགས་བྱུང་ཞིང་། ད་ལྟའི་ཆར་མིས་བཟོས་རིག་སྟོབས་དཔར་སྐྲུན་དང་ཁེ་དབང་སྒེར་སྤྱོད་ཀྱི་ཐོབ་ཐང་སོགས་འཛམ་གླིང་ནང་སྣེ་ཁྲིད་མཁན་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད། རྒྱ་ནག་ཚོང་ལས་ཀྱི་མིས་བཟོས་རིག་སྟོབས་ལ་དབང་ཆ་སྤྲད་པའི་ཁེ་ལས་ཀྱིས་མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་ལག་རྩལ་ཞིབ་འཇུག་ཁང་ཉིན་རེ་བཞིན་ཇེ་མང་དུ་འགྲོ་བཞིན་ཡོད། ལྷག་པར་དུ་སྐད་ངོས་འཛིན་དང་། སྐད་ཆ་ཕྱོགས་བསྡུས། པར་རིས་ངོས་འཛིན་བཅས་ཀྱི་ཉེར་སྤྱོད་ཁྱབ་ཁོངས་ནང་འཕེལ་བཞིན་ཡོད། ༢༠༡༨ ལོའི་རྒྱ་ནག་གི་མིས་བཟོས་རིག་སྟོབས་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་སྙན་ཞུ་ལྟར་ན། མིས་བཟོས་རིག་སྟོབས་ཀྱི་ཞིབ་འཇུག་དཔྱད་རྩོམ་གྱི་གོ་ལ་ཧྲིལ་པོའི་བསྡུར་ཚད་དེ་ ༡༩༩༧ ལོའི་ནང་རྒྱ་ཆ་ ༤.༢༦ (༡༠༨༦) ནས་ ༢༠༡༧ ལོའི་ནང་རྒྱ་ཆ་ ༢༧.༦༨ ( ༣༧༣༤༣ ) བར་འཕར་ཡོད་ཅིང་། མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་ལག་རྩལ་ཞིབ་འཇུག་ཁང་ཡང་ ༡༡༨༩ ལྷག་གསར་ཚུགས་དང་འཛམ་གླིང་ནང་ཨང་རིམ་གཉིས་པའི་ཐོག་ཨ་རི་ (མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་ལག་རྩལ་ཞིབ་འཇུག་ཁང་ ༢༠༠༠ ) འོག་གནས་ཡོད། གཤམ་གསལ་ནི་རྒྱ་ནག་གི་གཞི་ཁྱོན་ཆེ་བའི་མིས་བཟོས་རིག་སྟོབས་ཡི་འཕེལ་རྒྱས་ཕྱིན་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་གཙོ་བོ་ཁག་ཡིན།
༡༽རྒྱལ་ཁབ་མི་འདྲའི་རང་སོ་སོ་རང་རྐྱ་འཕེར་བའི་སྒོ་ནས་མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་ཐོག་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པ་དང་ཡོངས་གྲགས་བྱས་ཙང་རྒྱུན་དུ་མཉམ་སྤྱོད་བྱེད་པའི་ལག་རྩལ་གཞན་དག་དང་མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་བར་མི་འདྲ་བ་ཡོད། མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་ཀྱི་འཕྲུལ་སྤྱད་རྩིས་ལུགས་ནི་ཁྱབ་བསྒྲགས་བྱས་པའི་ཆེད་རྩོམ་དང་ཚོགས་འདུའི་གོ་རིམ་ཁྲོད་ནས་ཀྱང་ཐོབ་ཆོག དེར་བརྟེན་མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་ཚན་རིག་ལ་མཚོན་ན་རྒྱ་ནག་ལྟ་བུའི་རྗེས་སུ་ལུས་རྣམས་ཀྱིས་ཨ་རི་སོགས་རྒྱལ་ཁབ་གཞན་དག་ལ་རྗེས་ཟིན་ཐུབ་བ་ནི་རྨང་གཞི་འཛིན་པའི་རྩ་བ་ཡིན།
༢༽རྒྱ་ནག་ནི་གནས་ཚུལ་དང་། རྩིས་འཁོར། བཟོ་སྐྲུན་གི་མི་སྣའི་རིགས་རྩལ་ཐོག་འཛམ་གླིང་ཡོངས་ཀྱི་རྒྱལ་ཁབ་གཞན་དག་དང་བསྡུར་ན་ཧ་ཅང་གི་རང་རྐྱ་འཕེལ་བ་ཞིག་ཡིན། རྒྱ་ནག་ནི་དམངས་གཙོའི་སྲིད་དབང་ཞིག་ཡིན་པའི་ཆ་ནས། མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་ཡར་རྒྱས་ཆེད་སྤྱོད་མཁན་གྱི་མོས་མཐུན་མི་དགོས་པའི་ཐོག་གནས་ཚུལ་སྤྱོད་ཆོག་པ་དང་། མང་ཆེ་བ་ལྟ་སྐུལ་ཚོད་འཛིན་གྱི་རྨང་གཞིའི་སྒྲིག་བཀོད་དང་རྒྱ་ནག་གི་ལག་རྩལ་ཀམ་པ་ནི་ཆེ་བ་གཞན་བརྒྱུད་ནས་འཚོལ་སྡུད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།
༣༽རྒྱ་ནག་ནང་མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་སྐུལ་འདེད་གཏོང་བའི་སྲིད་ཇུས་ནི་ཤིན་ཏུ་སྟོབས་ཆེ། དཔེར་ན། “ ༢༠༢༥ ནང་རྒྱ་ནག་གི་བཟོས་པ་ ” དང་། “ གནས་ཚུལ་ཆེན་པོའི་འཕེལ་རྒྱས་ལ་སྐུལ་འདེད་གཏོང་བའི་བྱ་སྤྱོད་རྩ་གནད། ” “ མི་རབས་རྗེས་མའི་མིས་བཟོས་རིག་སྟོབས་ཡར་རྒྱས་ཀྱི་འཆར་གཞི། ” སོགས་ཡིན། སྲིད་ཇུས་འདི་གསུམ་ནི་མ་འོངས་པར་རྒྱ་ནག་གི་མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་ཀྱི་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་རྨང་གཞི་ཡིན། ཞིབ་འཇུག་ལས་དོན་ཁང་དང་། མ་དངུལ་འཇོག་མཁན། ཁེ་ལས་པ། མ་ཟད་མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་ཀྱི་ལས་བྱེད་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པའི་མི་སྣ་གཞན་དག་བཅས་མང་པོ་ཞིག་གིས་ཀྱང་རང་སྲིད་གཞུང་གིས་མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་ཐོག་དམིགས་གསལ་དོ་སྣང་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པ་དང་དེའི་མདུན་ལམ་དང་ཁེ་སྤོགས་ཡོད་པའི་སྡེ་ཁག་ཅིག་ཏུ་བརྩིས་ཀྱི་ཡོད་པ་ཀྱང་ཤེས་སོ།
༤༽རྒྱ་ནག་གི་མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་ཐོག་གསང་དོན་སྒྲིགས་ཁྲིམས་ཞན་པས་རྒྱ་ནག་ནང་གི་མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་ཀྱི་ལས་རིགས་མང་པོ་ཞིག་གིས་མགྱོགས་མྱུར་ངང་ཐོན་རྫས་དང་ཞབས་ཞུ་རྣམས་རྒྱ་ནག་གི་ཚོང་རར་འདྲེན་པར་ཕན་ཐོགས་བྱུང་ཡོད། རྒྱ་ནག་དང་མི་འདྲ་བར་རྒྱལ་ཁབ་གཞན་མང་པོའི་ནང་མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་རྒྱུད་ལྟ་སྐུལ་ཚོད་འཛིན་དང་གནས་ཚུལ་ཡང་ན་གཞི་གྲངས་ཆེན་པོའི་ལག་རྩལ་གསར་སྤེལ་དང་སྐུལ་སློང་བྱེད་པར་གསང་དོན་སྒྲིགས་ཁྲིམས་གཏན་འབེབས་ནན་པོ་བྱེད་ཡོད། རྒྱ་ནག་ནང་མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་ཀམ་པ་ནི་ཡི་་སྲིད་གཞུང་གི་གསང་དོན་སྒྲིགས་ཁྲིམས་ཐོག་མི་གླིང་བའི་མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་གཞིར་བཟུང་བའི་ཐོག་ཐོན་རྫས་དང་ཞབས་ཞུ་མཁོ་འདོན་བྱས་ནས་རྒྱལ་ནང་དུ་ཁེ་སྤོགས་ཆེན་པོ་ལེན་བཞིན་ཡོད།
མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་ཡི་བཙན་འཛུལ་རང་བཞིན་གྱི་ཡར་རྒྱས་ནི་རྒྱ་ནག་ལྟ་བུ་ཚོན་ན་མངོན་གསལ་ལྡན་པའི་རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་རེད་ལ་ཁོ་ཚོའི་སྟབས་བདེ་ཞིང་ཕན་ནུས་ལྡན་པའི་སྒོ་ནས་གཞི་གྲངས་ཆེན་པོའི་གསང་འཕྲིན་འཚོལ་སྡུད་བྱས་ཏེ་སྔོན་དཔག་དང་ཐབས་ཇུས་ཕན་ནུས་ལྡན་པའི་སྒོ་ནས་རྒྱ་ཆེའི་མང་ཚོགས་ལ་ཚོད་འཛིན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། རྒྱ་ནག་གི་མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་ཡར་རྒྱས་ཆེད་ཐབས་ལམ་གསུམ་གྱི་སྒོ་ནས་མ་འོངས་པའི་མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་ཐོག་བསམ་གཞིག་བྱེད་བཞིན་ཡོད། རྒྱ་ནག་ནང་ཁུལ་གྱི་མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་ཡི་འཛིན་སྐྱོང་ལས་ཁུངས་གསུམ་དབར་འགྲན་རྩོད་ཀྱི་ནུས་པ་ཧ་ཅང་ཆེན་པོ་ཡོད་མོད། འོན་ཀྱང་འཛིན་སྐྱོང་གྱི་ཐབས་ལམ་ཅིག་གི་རྒྱུད་དབང་འཛིན་བཞིན་པའི་འཛིན་སྐྱོང་གི་སྲིད་ཇུས་འདམས་ནས་རང་སོ་སོར་ལེགས་འགྲུབ་བྱུང་བ་ཡོང་མི་སྲིད། བྱས་ཙང་རྒྱ་ནག་གི་མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་ཀྱི་འཕེལ་རིམ་ཐོག་ཁོ་བོ་ཕན་ཚུན་བར་འབྲེལ་བ་ཆག་ཡོད། གཤམ་གསལ་ནི་རྒྱ་ནག་ནང་འཛིན་སྐྱོང་གི་མ་ལག་ཆེན་པོ་གསུམ་ཡིན།
༡༽རྒྱ་ནག་གི་དྲ་རྒྱའི་བར་སྣང་གི་འཛིན་སྐྱོང་། དེ་ནི་མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་ཀྱི་འཛིན་སྐྱོང་ཁྲོད་དབང་ཤུགས་ལྡན་པའི་ལྟ་སྐུལ་དོ་དམ་ལས་ཁུངས་གསར་པ་ཞིག་ཡིན་ཞིང་། འཛིན་སྐྱོང་དེས་རྩིས་རྒྱག་ཐབས་ཀྱི་སྒྲིག་གཞི་དོ་དམ་གནང་བཞིན་དམངས་ཀྱི་འདོད་བློ་གཙོ་གནད་དུ་བཟུང་ནས་ནང་དོན་འོས་སྦྱོར་དང་ཆ་འཕྲིན་ཁྱབ་སྤེལ་བྱ་རྒྱུ་དེ་ཡིན།
༢༽རྒྱ་ནག་གི་ཆ་འཕྲིན་དང་བརྡ་འབྲེལ་ལག་རྩལ་གྱི་སློབ་གཉེར་ཁང་། དེ་ནི་བཟོ་ལས་ལྷན་ཁང་དང་ཆ་འཕྲིན་ལག་རྩལ་འོག་གནས་པའི་དབང་ཤུགས་ཅན་གྱི་བསམ་མཛོད་ཅིག་ཡིན་ཞིང་། གཙོ་བོ་མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་ཀྱི་མ་ལག་ཚད་འཇལ་དང་། ཞིབ་དཔྱད་ཚད་ལེན། ཁུངས་སྐྱེལ་ར་སྤྲོད་བཅས་ཀྱི་ཡོ་བྱད་གསར་སྐྲུན་ཐོག་དོ་སྣང་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།
༣༽ཚན་རིག་དང་འཕྲུལ་ལས་རིགས་པའི་ལྷན་ཁང་། དེ་ནི་འཕྲུལ་ལས་རིགས་པའི་ཀམ་པ་ནི་དང་། སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོ། ཚོད་ལྟ་ཁང་བཅས་ལ་རང་ཉིད་ཀྱི་མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་ཀྱི་བཟང་སྤྱོད་ཚོགས་ཆུང་ཞིབ་འཇུག་ཁང་འཛུགས་རྒྱུ་དང་རང་ཉིད་ཀྱི་ཐོན་རྫས་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པར་སྐུལ་མ་གཏོང་རྒྱུ་བཅས་ཀྱི་ལྷན་ཁང་ཞིག་ཡིན།
རྒྱ་ནག་དང་གོ་ལ་ཧྲིལ་པོའི་ R&D གཉིས་ཀྱི་སྤྱོད་མཁན་གྱི་གཞི་གྲངས་ཡང་ན་གནས་ཚུལ་གང་བྱུང་དུ་སྤྱོད་པ་དང་། ཞིབ་བཤེར་ནན་པོ་བྱས་པ་དང་ལྟ་སྐུལ་ཚོད་འཛིན་གྱི་ཐབས་ཇུས་ནན་པོ་སྤྱད་དེ་ཞིབ་བཤེར་ནན་པོ་བྱས་འདུག དེའི་ལྟ་སྐུལ་དོ་དམ་གྱི་བཅའ་ཁྲིམས་དང་སྲིད་ཇུས་ནང་གི་དྲ་རྒྱའི་བདེ་འཇགས་བཅའ་ཁྲིམས་དང་། གཞི་གྲངས་བདེ་འཇགས་བཅའ་ཁྲིམས། སྒེར་སྡེམ་ལ་ངོ་རྒོལ་བྱེད་པའི་ལམ་སྟོན་གསར་པའི་ནང་ལག་རྩལ་ཀམ་པ་ནི་ཆེན་པོ་འདི་དག་རྒྱ་ནག་གསང་བའི་ལས་ཁུངས་ལ་མཉམ་ལས་བྱེད་དགོས་པ་དང་རྒྱ་ནག་གཞུང་གི་སྤྱོད་མཁན་གྱི་གཞི་གྲངས་སྤྱོད་ཆོག མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་ཀྱི་ལག་རྩལ་གང་བྱུང་དུ་སྤྱད་དེ་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ལ་ལྟ་ཞིབ་ཚད་ལེན་དང་ཆ་འཕྲིན་ལ་ཞིབ་བཤེར་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། ཡར་རྒྱས་འདི་དག་གི་འཛམ་གླིང་ཡོངས་སུ་དེ་དང་འདྲ་བའི་མི་གཅིག་དབང་རྒྱུར་བྱེད་པར་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་སྲིད། གསང་བ་ཕྱིར་གྱར་བའི་ཡིག་ཆའི་ནང་མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་ཡི་ཕྱོགས་བསྡུས་གཞི་གྲངས་ཆེན་པོའི་ལྟ་སྐུལ་ཚོད་འཛིན་སྒྲིག་ཆས་དེ་རྒྱ་ནག་གི་སྙིང་རྗེ་མེད་པའི་སྒོ་ནས་ཡུ་གུར་རིགས་ཀྱི་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་རྣམས་ཁ་ཆེའི་ཆོས་ཁང་དང་ཐ་ན་ཚོང་རར་འཛུལ་བར་ཞིབ་བཤེར་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། ཁོང་ཚོས་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ཐོབ་ཐང་ལག་ཁྱེར་ལ་བརྟེན་ནས་འཕྲོད་བསྟེན་དང་། འགྲིམ་འགྲུལ། དངུལ་རྩིས་སོགས་དྲ་ཐོག་དང་དྲ་ཐོག་མིན་པའི་བྱེད་སྒོ་སོགས་སྤྱོད་མཁན་གྱི་གཞི་གྲངས་འབོར་ཆེན་འཚོལ་སྡུད་བྱས་ཡོད། མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་རྒྱུད་རྒྱ་ནག་གི་དྲ་ཐོག་ནང་དོན་སྐྱེལ་འདྲེན་སྟེགས་བུར་ལྟ་ཞིབ་ཚད་ལེན་དང་ཞིབ་བཤེར་བྱས་ནས་དེའི་སྤྱི་དམངས་དང་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཀྱི་ཆ་འཕྲིན་རང་དབང་དང་གཞན་རང་དབང་མང་པོར་ཞིབ་བཤེར་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་ལས་སྐྲུན་པའི་དཀྲོག་གཏམ་ལས་འགུལ་ཁག་ནི་དོན་དངོས་ཐོག་གཏོར་བཤིག་གཏོང་བའི་ཆེད་དུ་ཡིན་ཞིང་། རྒྱ་ནག་ནང་ཁུལ་གྱི་མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་ཡི་འཕེལ་རྒྱས་དེ་དག་གིས་འཛམ་གླིང་གི་ས་ཁུལ་གཞན་དག་ལ་རྒྱ་ནག་རང་ཉིད་དང་འདྲ་བའི་མི་གཅིག་དབང་རྒྱུར་གི་སྲིད་དབང་སྐྲུན་སྲིད།
མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་གསར་བརྗེ་དེས་རྒྱལ་ཁབ་ཁག་གི་དཔལ་འབྱོར་འགྲན་རྩོད་ནུས་ཤུགས་དང་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་བདེ་འཇགས་ལ་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་ཀྱི་ཡོད། རྒྱལ་ཁབ་མང་པོ་ཞིག་གིས་མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་ཡི་གསར་བརྗེར་ཐོག་་ཉིན་རེ་བཞིན་གཟབ་ནན་དང་འགྲན་རྩོད་བྱེད་ཤུགས་ཆེ་རུ་འགྲོ་བཞིན་ཡོད། ཨ་མེ་རི་ཁ་དང་རྒྱ་ནག་བར་གྱི་རྩིས་འཁོར་ནང་གོང་དུ་འཕེལ་བའི་ Chips དང་། མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས། དམག་དོན་མཚོན་ཆ་བཅས་ཉོ་ཚོང་་ཇེ་ཆེར་འགྲོ་བའི་རྐྱེན་གྱི་གནས་སྟངས་རྫ་དྲག་རྒྱུར་ཡོད། ཨ་རིས་རྒྱ་ནག་ནང་ཕྱིར་གཏོང་ཐད་དོ་དམ་ཚོད་འཛིན་བྱས་པ་མ་ཟད། Netherland དང་Japan སོགས་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་རྒྱ་ནག་ནང་ལག་རྩལ་བཟོ་ཆེད་ཀྱི་ཡོ་བྱད་སོགས་མང་པོ་ཕྱིར་གཏོང་བྱེད་པར་ཚོད་འཛིན་བྱས་ཡོད། UK ནང་གཏན་གཞི་བྱས་པའི་ཇུས་འགོད་པ་ ‘Arm’ ཡིས་ཀྱང་རྒྱ་ནག་ཁེ་ལས་ལ་སྔོན་ཐོན་གྱི་ཇུས་འགོད་ཕྱིར་འཚོང་བྱས་པ་ཁས་མ་བླངས་པར། ཨ་རིའི་ཕྱིར་གཏོང་བཅའ་ཁྲིམས་དང་ཁྲིམས་སྲོལ་ཡོད་ཚད་ལ་རྒྱབ་སྐྱོར་ཡོད་པ་གསལ་འདུག དེ་མིན་ཐའེ་ཝན་ནི་འཛམ་གླིང་ཐོག་སྔོན་ཐོན་གྱི་ Chips ཕྱིར་གཏོང་བྱེད་མཁན་ཨང་དང་པོ་ཡིན་པ་དང་། ༢༠༢༢ ལོའི་ཟླ་ ༨ པའི་ནང་ཨ་རིའི་གྲོས་ཁང་འོག་མའི་གྲོས་དཔོན་ Nancy Pelosi ཐའེ་ཝན་ལ་ཚམས་འདྲིར་ཕེབས་རྗེས་རྒྱ་ནག་དང་ཐའེ་ཝན་བར་རྫ་དྲག་སུ་རྒྱུར་ཡོད་ལ། སྐབས་དེར་ཐའེ་ཝན་གྱི་ཨ་རིའི་ཕྱིར་གཏོང་བཅའ་ཁྲིམས་དང་ཁྲིམས་སྲོལ་ལ་རྒྱབ་སྐྱོར་ཡོད་པ་འཁོད་འདུག རྒྱ་ནག་གི་འཛམ་གླིང་ཚོང་དོན་ཚོགས་པར་ཨ་རིར་ཞུ་གཏུག་བྱས་ཀྱང་ཨ་རིས་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་བདེ་འཇགས་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པའི་སྔོན་ཐོན་ལག་རྩལ་ཐག་གཅོད་བྱ་རྒྱུ་ནི་འོས་འཚམ་གྱི་གླེང་སྟེགས་ཤིག་མིན་པ་ལན་འདེབས་ཡོད།
མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་ཀྱི་འཕེལ་རྒྱས་རྒྱུད་གསོ་རིག་དང་། འགྲིམ་འགྲུལ། འཕྲུལ་ཆས་མི། ཚན་རིག རློབ་སྦྱོང་། དམག་དོན། ལྟ་ཞིབ། དངུལ་རྩིས། ལྟ་སྐུལ་དོ་དམ། ཞིང་ལས། རོལ་རྩེད། སིལ་འཚོང་། ཚོང་འགྲུལ་ཞབས་ཞུ། བཟོ་སྐྲུན་ལས་རིགས་སོགས་ཁྱབ་ཁོངས་མང་པོའི་ནང་ཕན་ཐོག་ཞིང་ཡོད། སྤྱིར་བཏང་གི་འཛམ་གླིང་མི་རྣམས་ལ་ ༢༠༢༢ ལོའི་ཟླ་ ༡༡ ནང་གི་ OpenAI ཡིས་ Chatbot དང་ ChatGPT འགོ་འཛུགས་བྱས་པ་ནས་བཟུང་ཟླ་བ་ཁ་ཤས་ནང་སྤྱོད་མཁན་གྲངས་ས་ཡ་བརྒྱ་ལྷག་བྱུང་ཡོད། ༢༠༢༣ ལོར་ Microsoft གྱིས་ཀྱང་འཚོལ་བཤེར་མ་ལག་ཁྲོད་དུ་མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་ཡི་སྒུལ་ཤུགས་ལྡན་པའི་ Bing པར་གཞི་བཏོན་ཡོད། གོ་ལ་ཧྲིལ་པོར་མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་ལག་རྩལ་མགྱོགས་མྱུར་ངང་བེད་སྤྱོད་དང་མཉམ་འདྲེས་བྱས་ནས་ ༢༠༢༢ ལོར་མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་ཀྱི་ཀམ་པ་ནི་ཡི་མ་དངུལ་སྒོར་དུང་ཕྱུར་ ༦༨༨ བཏེབས་ཐུབ་ཡོད་པ་དང་ ༢༠༢༠ ལོ་དང་བསྡུར་ན་དངུལ་གྲངས་ལྡབ་གཉིས་བཏེབས་ཡོད། འོན་ཀྱང་མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་མཉམ་བསྡུས་བྱས་པའི་ཉེར་སྤྱོད་དང་ཞབས་ཞུ་མགྱོགས་མྱུར་ངང་ཡར་རྒྱས་ཕྱིན་ནའང། མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་དང་འབྲེལ་བའི་རྒྱ་ཆེའི་མི་དམངས་ཀྱི་གསང་དོན་དང་བདེ་འཇགས་ལ་འཇིགས་སྣང་ཡོང་གི་ཡོད་ལ། དེ་བཞིན་འཛམ་གླིང་གི་ལས་གནས་མང་པོར་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་ཀྱི་ཡོད གཤམ་གསལ་ནི་མ་འོངས་པའི་མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་ཀྱི་སྐྱོན་ཆ་ཁ་ཤས་ཡིན།
༡༽སྲིད་དབང་སྒེར་གཅོད་སྲིད་གཞུང་གིས་མང་ཚོགས་ལ་མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་ཀྱི་ལག་རྩལ་རྒྱུད་ལྟ་ཞིབ་ཚད་ལེན་དང་ཞིབ་བཤེར་བྱས་ཆོག་པ།
༢༽གཞི་རྩའི་སྡེ་ཁུལ་གྱི་ལམ་སྟོན་དང་ཀུན་སྤྱོད་ཀྱི་སློབ་སྟོན་མེད་པའི་ཐོག་མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་ཀྱི་ Chatbot འཕྲུལ་ཆས་རྣམས་གང་སྤྱིའི་ཐད་སྤྱོད་ཚེ་ཕན་ཐོགས་པ་ལས་གནོད་པ་མང་བ་ཡོང་ངེས།
༣༽མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་ལས་བྱུང་བའི་གཏིང་ཟབ་པའི་རྫུན་བཟོ་ ( Deep Fake ) ཀྱི་མི་གང་ཟག་གི་ངོ་བོ་རྐུ་ཁྱེར་བྱས་པའི་རྐྱེན་གྱིས་མི་སྒེར་དང་། ཚོགས་པ། རྒྱལ་ཁབ་བཅས་ལ་འཇུག་འབྲས་ངན་པ་བཟོ་སྲིད།
༤༽ལྷག་པར་དུ་བཟོ་ལས་དང་ཀམ་པ་ནི་ནང་ངལ་རྩོལ་གྱིས་བསྐྱར་ནས་བསྐྱར་དུ་མི་རྣམས་ཀྱི་ལས་འགན་སྒྲུབ་དགོས་པ་རྣམས་མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་ཀྱི་དུས་ཚོད་ཐུང་ངུ་ནང་སྒྱུབ་ཐུབ་པའི་ལས་ཀ་ཡང་ཉུང་རུ་བཏང་སྲིད།
༥༽ཕྱོགས་ཞེན་གྱི་གཞི་གྲངས་སྦྱོང་བརྡར་བྱས་པའི་མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་རྣམས་ཡིས་ཕྱོགས་ཞེན་དང་ཡིད་ཆེས་བྱེད་རིན་མི་ཆོག་པའི་ཆ་འཕྲིན་ཡོང་སྲིད། མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་ཀྱི་ Chatbot ལས་བྱུང་བའི་ཆ་འཕྲིན་རྫུན་མ་དེས་སྤྱི་པའི་འཕྲོད་བསྟེན་དང་བདེ་འཇགས་ལ་ཤུགས་རྐྱེན་ངན་པ་ཐེབས་སྲིད། སྤྱི་པའི་བསམ་ཚུལ་དང་དངོས་ཡོད་ཁ་ལོ་སྒྱུར་གང་ཐུབ་བྱེད་མཁན་གྱིས་གང་ཟག་དག་གི་ཀྱང་གོ་ནོར་གྱི་བེད་སྤྱོད་བཏང་སྲིད།
༦༽མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་ཡི་ངོ་གདོང་ངོས་འཛིན་མ་ལག་སོགས་མང་ཚོགས་ལ་ལྟ་ཞིབ་ཚད་ལེན་བྱས་པའི་ཡོ་བྱད་དང་། ཞིབ་བཤེར་བྱེད་པའི་ཡོ་བྱད་བཅས་ཀྱིས་རྒྱུད་མི་སྒེར་དང་རྒྱལ་ཁབ་ཁག་གི་གསང་བའི་ཁྲིམས་སྲོལ་མང་པོ་དང་འགལ་གྱི་ཡོད།
མིས་བཟོས་རིག་སྟོབས་ཁྱབ་ཁོངས་ཡར་ཐོན་མི་ཆད་པར་བྱུང་བ་དེས་ང་ཚོའི་འཚོ་བ་དེ་བས་མཛེས་སྡུག་ལྡན་པ་དང་དེ་བས་སྟབས་བདེ་བ་འབྱུང་བ་འདི་མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་ཀྱི་སྟོབས་ཤུགས་ཧ་གོ་ཐུབ། འོན་ཀྱང་ང་ཚོས་ངེས་པར་དུ་བེད་སྤྱོད་གཏོང་སྟངས་ཐོག་གཟབ་ནན་དང་དོགས་ཟོན་བྱེད་དགོས། མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་ཡི་གོ་ལ་ཧྲིལ་པོར་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་ཀྱི་ཡོད་པ་ནི་རིམ་བཞིན་ཇི་ལྟར་གོ་རིམ་སྒྲིག་མིན་དང་། ཕྱོགས་བསྡུས་བྱས་སྟངས་། བཀོལ་སྤྱོད་བྱས་སྟངས་བཅས་བྱས་ཚུལ་དག་ལ་གཞིགས་ནས་གོ་བ་ལེན་ཐུབ། འཛམ་གླིང་ཡོངས་ཀྱི་ཐུན་མོང་གི་ཐོག་མིས་བཟོས་རིགས་སྟོབས་སྒུལ་ཤུགས་ཉེར་སྤྱོད་བྱས་སྟངས་དང་། ཞབས་ཞུ་མཁོ་སྤྲོད་བྱས་སྟངས། ཐོན་རྫས་སྐྲུན་སྟངས་བཅས་ལ་ཚད་གཞི་དང་ཁྲིམས་སྲོལ་འོས་འཚམ་ཞིག་གཏན་འབེབས་བྱས་ཏེ། རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་བདེ་འཇགས་ལ་སེམས་འཁྲལ་བྱེད་པར་སྔོན་འགོག་བྱ་དགོས མེད་དུ་མི་རུང་བ་ཞིག་ནི་ལག་རྩལ་འདི་ང་ཚོའི་ཉིན་རེའི་འཚོ་བ་དང་ཟུང་འབྲེལ་བྱས་ཏེ་ཧ་ལམ་དྲ་རྒྱ་བེད་སྤྱོད་བྱེད་མཁན་གང་ཟག་ཡོད་ཚེ་ལ་བཟང་ཕྱོགས་ཀྱི་འགྱུར་བ་ཡོད་དགོས།
In the break of the digital revolution and the rise of sophisticated technology infrastructures, we have come to an age where machines are capable of performing tasks which usually require human cognitive intelligence. Artificial intelligence (AI) is a branch of computer science that allows machines to learn from data and improve their ability to find patterns and solve problems. AI is becoming increasingly important in many industries, including healthcare, automotive, finance, e-commerce, transportation and chatbots. As AI technologies continue to advance, they are becoming a part of our everyday lives and many nations, industries, and institutions are investing in this new technology. The origin of AI dates back to the early 1950s when scientists, physicists, and intellectuals saw its potential. Theoretical models were built and tests such as the ‘Turing Test’ were proposed to check a machine’s ability to exhibit intelligent behavior. The term ‘Artificial Intelligence’ was first coined in 1956 by John McCarthy. In the 1960s and 70s, better algorithms were developed, leading to the creation of the first chatbot, ELIZA, and humanoid robot, WABOT-1. Fast forward to the 90s, developments in AI had a breakthrough with the internet revolution and high processing computers. Today, AI is integrated with a wide range of products and applications including industrial automation, data science, deep learning, big data, intelligent chatbots, voice assistants, speech and image recognition devices, and robotics.
In the last two decades, China’s late venture into artificial intelligence rapidly gained momentum and has now become a world leader in AI publications and patents. AI empowered businesses in China are blooming with a growing number of research firms on AI technology, especially in areas such as speech recognition, speech synthesis and image recognition applications. As per China AI Development Report 2018, global share of research papers in AI rose from 4.26% (1086) in 1997 to 27.68% (37343) in 2017 with 1189 Chinese AI firms which ranks 2nd in the world below the US with 2000 active firms. Following are the few major factors responsible for China’s massive progress in AI.
- AI differs from other technologies since researches done on it by different nations independently are often shared openly. Many of the AI algorithms are publicly available and accessible from published papers and conference proceedings. Thus the open science nature of AI sectors are fundamental for latecomers like China to catch up with other nations such as the U.S.
- China is immensely self-reliant when it comes to data, computer science and engineering talent compared to other nations around the globe. Being an autocratic regime, China has unprecedented access to enormous amounts of user data which helps them in developing efficient AI algorithms, most of which are collected through surveillance infrastructures and other tech giants of the nation without their user’s consent.
- China has strong AI promoting policies such as “Made in China 2025,” “Action Outline for Promoting the Development of Big Data,” “Next Generation Artificial Intelligence Development Plan,”. These three policies are the foundation of Chinese AI developments in the future. Many research firms, investors, entrepreneurs and other AI stakeholders are also well informed on how much the government is prioritizing AI ventures as a promising and a profitable sector.
- China’s weak privacy regulations in AI powered technologies are very beneficial for numerous Chinese AI industries in rapidly bringing their products and services to the Chinese market. Unlike China, many other countries have strict privacy regulations for developing and launching AI powered surveillance and big data technologies. Domestic AI companies in China are thus capable of making huge profits within the country by delivering AI based products and services without the jargon of privacy regulations from the government.
Aggressive developments in AI are evident in nations like China who prioritize gathering intelligence of large datasets conveniently and efficiently to forecast predictions and strategies to control the general mass. China is painting an overarching AI future with three approaches to AI development. Although these three administrative bodies of China’s AI within themselves are very competitive in nature, yet one administrative approach cannot succeed on its own to become a chosen policy of the ruling government. Thus they are all interrelated to each other in China’s progress in AI. These three major Chinese organizations are as follows:
- Cyberspace Administration of China : It is a relatively new but powerful regulator in AI governance which governs the algorithmic rules with a focus on public opinion for content recommendation and disseminating information.
- China Academy of Information and Communications Technology : It is an influential think tank under the Ministry of Industry and Information Technology with a focus on creating the tools for measuring, testing and certification of AI systems.
- Ministry of Science and Technology : It is the department which considers the establishment of AI principles and ethical norms to encourage tech companies, universities and labs to establish their own ethics review committees and audit their own products.
China’s ties with global R&D networks have come under scrutiny due to its abuse of user data and strict censorship and surveillance strategies. Its regulatory laws and policies, such as the Cyber Security Law, Data Security Law, and new anti-monopoly guidelines, require tech giants to cooperate with Chinese intelligence agencies and allow access to user data. AI technology is misused for surveillance of minorities and censorship of information. These developments could influence the adoption of similar autocratic regimes worldwide. Leaked documents suggest that AI integrated big data surveillance apparatus are relentlessly misused in China to screen its Uyghur minorities for entering mosques and even shopping malls. They collect vast amounts of user data such as health, transportation, finance and other online and offline activities through their national IDs. AI enabled online content delivery platforms in China monitor and censor the freedom of information and expression of its citizens and minorities. Disinformation campaigns powered by AI are used to create troll bots and deep fakes to disrupt facts and make these developments in AI within China could generate similar autocratic regimes to the rest of the world based on the extent to which such technology is being exported in this digital age.
The AI revolution impacts the economic competitiveness and national security of nations. Many nations are becoming increasingly cautious and competitive on the grounds of the AI revolution. Tensions between the U.S and China have grown over the trade of advanced chips used in supercomputers, AI, and military weapons. The U.S imposed export controls on China, and other nations such as the Netherlands and Japan have joined in restricting the export of advanced chip-making technology to China. U.K based chip designer ‘Arm’ has also denied selling advanced designs to Chinese firms as it was committed to adhering to all export laws and regulations in the jurisdictions in which it operates. Moreover Taiwan is the world’s top exporter of advanced chips and as the tensions grew between China and Taiwan after U.S house speaker Nancy Pelosi’s visit in August 2022, Taiwan also signaled to abide by U.S export control rules. China filed a complaint against the U.S with the World Trade Organisation, but the U.S responded that it was not the appropriate forum to settle access to advanced technologies related to national security.
The developments in AI have many benefits in the technological evolution of mankind in diverse sectors such as medicine, transportation, robotics, science, education, the military, surveillance, finance and its regulation, agriculture, entertainment, retail, customer service, and manufacturing. The general world population has felt the wave of promising developments in the world of AI with OpenAI’s launch of its chatbot, ChatGPT in November 2022 which gained more than 100 million users in just a few months. In 2023, Microsoft also launched the AI-powered version of Bing in its search engine. Globally there is a fast adoption and integration of AI technology and fast forward to 2022, AI companies raised 66.8 billion dollars in funding which is twice the amount raised in 2020. However as the AI integrated applications and services grow at such a rapid pace, there are eminent concerns raised regarding AI’s threat to the privacy and security of the general population as well as its detrimental impact on the overall employment scenario of the world at large. Following are some of the downsides in the future of AI :
- Authoritarian governments can deploy AI technologies for mass surveillance and censorship technologies.
- AI chatbots without a basic set of community and ethical guidelines can lead to more harm than good for people who use it as a reference and a knowledge resource.
- Deep Fakes generated by AI can be misused for identity theft which can cause serious consequences for individuals, organizations and nations alike.
- AI can lead to Job shortages, particularly in industries and companies which require recurring and repetitive tasks done by manual labor.
- AIs trained on biased data can lead to biased and untrustworthy information. False information generated by AI chatbots can have a serious negative impact on public health and safety. It could also be misused by people who seek to manipulate public opinion and facts.
- AI powered facial recognition systems and other mass surveillance and censorship tools can potentially violate many privacy regulations for individuals and nations alike.
The unceasing progress in the sector of artificial intelligence has an enormous potential to transform our lives for a better and more convenient future. However we must be careful and extremely cautious of its potential misuse. The global impact of AI could be gradually understood based on how it is programmed, integrated and used in different parts of the world. A global collective effort in setting up proper guidelines and regulations on AI powered applications, services and products is crucial to prevent national security concerns of different nations. The essential thing is to find more ways to ensure that rural and modern societies are transformed positively as this technology gets evermore integrated with our daily lives and is becoming accessible to almost everyone that uses the internet.