སྤྱི་ཚོགས་དྲྭ་རྒྱའི་དུས་རབས་ཀྱི་ལོག་བཤད་དང་དཀྲོག་གཏམ། Misinformation and Disinformation in the age of Social Media
དུས་རབས་ཉེར་གཅིག་པའི་དུས་སྐབས་སུ་ང་ཚོ་མི་སྒེར་དང་ཆེད་ལས་འཚོ་བའི་ཁྲོད་དུ་དྲྭ་རྒྱས་ཁ་ལོ་སྒྱུར་བའི་གནས་བབ་སྣང་མེད་དུ་གཏོང་མི་རུང་། འདི་ནི་མཛུབ་མོ་གནོན་ཐེངས་གཅིག་གིས་འཛམ་གླིང་གི་མི་རྣམས་ཀྱིས་དངོས་དོན་དང་། ལྟ་ཚུལ། བསམ་འཆར། འདུ་ཤེས་འཛིན་སྟངས་བཅས་བརྗེ་རེས་བྱེད་ཐུབ་པའི་ཆ་འཕྲིན་གྱི་དུས་རབས་ཤིག་རེད། མི་རྣམས་ཀྱིས་བསམ་འཆར་དང་བསམ་བློའི་འདུ་ཤེས་ཕན་ཚུན་ངོ་ཐུག་གདོང་འཕྲད་ཀྱིས་བརྗེ་རེས་བྱེད་སྐབས། དུས་རྒྱུན་དུ་ཁོ་ཚོས་གཅིག་གི་གཅིག་ལ་ཕན་ཚུན་དེ་བས་གཟབ་ནན་དང་བརྩི་འཇོག་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། དྲྭ་སྦྲེལ་གྱིས་ཕྱོགས་ཁ་ཤས་ནས་མིང་མི་འགོད་པའི་འདུ་ཤེས་ནོར་འཁྲུལ་ཅན་གྱི་ལོག་ལམ་དུ་ཁྲིད་དེ། མཐར་མི་རྣམས་ཀྱིས་དྲ་ཐོག་ཏུ་གནས་ཚུལ་གང་རུང་ཞིག་ཁྱབ་བསྒྲགས་བྱས་པས། མི་གཞན་གྱི་འཆར་སྒོ་ལ་ཕོག་ཐུག་བཏང་བ་མ་ཟད། གནས་ཚུལ་ལམ་གསར་འགྱུར་རྫུན་མའི་སྦུབས་ལམ་ཞིག་ཏུ་གྱུར་པ་རེད། ཁ་ཤས་ཀྱིས་བསམ་བཞིན་དུ་བྱ་བ་འདི་སྒྲུབ་པ་དང་དུས་མཚུངས་ལ་ལས་ཀྱིས་གོ་མེད་ཚོར་མེད་ངང་སྒྲུབ་བཞིན་ཡོད།
ལོག་བཤད་དང་དཀྲོག་གཏམ་སྒྲོག་པ་ནི་ཚད་ལས་བརྒལ་བའི་ལོ་རབས་འདིའི་མུན་ནག་གི་ཕྱོགས་གཉིས་ཡིན། གསར་འགྱུར་རྫུན་མ་ཞེས་པའི་རྒྱུན་སྤྱོད་ཀྱི་ཐ་སྙད་ཅིག་ཡོད། གསར་འགྱུར་རྫུན་མའི་གཞི་རྩའི་སྒལ་ཚིགས་ལྟ་བུ་ནི་འཁྱོག་བཤད་དང་ལོག་བསྒྲགས་བྱེད་པ་བཅས་ཡིན། ལོག་བཤད་ཅེས་པ་ནི་བདེན་པ་ཡིན་མིན་ཞིབ་བརྩད་མེད་པར་གསར་འགྱུར་རྫུན་བཟོ་དང་བརྒྱུད་སྤེལ་མཉམ་སྤྱོད་བྱེད་པ་ལ་ཟེར། དེ་དག་མང་ཕལ་ཆེ་བ་གོ་རྟོགས་དང་ཤེས་ཡོན་གྱི་མ་འདང་བ། གོ་ནོར་ཐེབས་པ། བསམ་བློ་གཟབ་ནན་མ་བཏང་བར་བརྒྱུད་སྤེལ་མཉམ་སྤྱོད་བྱེད་པའི་རྐྱེན་གྱིས་རེད། ལོག་བཤད་ལས་ལྡོག་པའི་དཀྲོག་གཏམ་ཞེས་པ་ནི་བསམ་བཞིན་དུ་ནང་དོན་རྫུན་མའམ་ཡང་ན་གནས་ཚུལ་རྫུན་བཟོས་ཀྱིས་མི་སྒེར་དང་སྤྱི་ཚོགས་ཁྱོན་ཡོངས་ལ་གནོད་འཚེ་གཏོང་བ་ལ་ཟེར། ལོག་བཤད་པས་སྐབས་དོན་དང་འབྲེལ་བ་མེད་པའི་རྒྱབ་ལྗོངས་གནས་ཚུལ་འོག་གནས་ཚུལ་ངོ་མའི་ཆ་ཤས་མཉམ་བསྲེས་ཀྱིས་མི་མང་པོའི་མགོ་བོ་རྨོངས་སུ་འཇུག་པ་དང་བློ་ཡིད་འགུག་ཐབས་བྱེད་བཞིན་ཡོད། འདི་དག་ཕལ་ཆེར་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་གཙོ་གཉེར་བྱས་པའི་ཆ་འཕྲིན་ནམ་ཡང་ན་མི་སྒེར་གྱིས་ཆབ་སྲིད་དང་། ཆོས་ལུགས། དཔལ་འབྱོར། ལག་རྩལ། ནད་རིགས་སོགས་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པའི་ལྟ་ཚུལ་དང་འདུ་ཤེས་འཛིན་སྟངས་ལ་ངོ་རྒོལ་བྱེད་པའི་རྐྱེན་གྱིས་རེད། དེའི་དཔེ་མཚོན་གསལ་ཤོས་ཤིག་ནི་”༥༠ སེནྚ་དམག་དཔུང་ (50 Cent Army)”ཞེས་པ་དེ་ཡིན་ཞིང་། དེ་ནི་ཀྲུང་གོ་གུང་ཁྲན་ཏང་གིས་རྒྱབ་སྐྱོར་ཡོད་པའི་དྲྭ་སྦྲེལ་དཔྱད་གཏམ་པའི་སྡེ་ཚན་གཅིག་ཡིན་ཞིང་། དེའི་ནང་དྲ་སྤྱོད་ཚོགས་མི་མི་གྲངས་འབུམ་ ༥ ནས་ ༢༠ བར་ཟིན་ཡོད། འདིར་བཤད་པའི་”ཝུའུ་མའོ་“ཡང་ན་(ཀྲུང་གོའི་དམག་དཔུང་གི་ ༥༠ སེནྚ”)ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་འདིའི་འབྱུང་རྩ་ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༦ ལོ་ནས་བཟུང་དེའི་ཚོགས་མི་རྣམས་ཀྱིས་སྤེལ་བའི་གནས་ཚུལ་གྱི་ནང་དོན་ལ་བདེན་ཆ་གང་རུང་ཡོད་མེད་ལ་མ་བལྟོས་པར་ཀྲུང་གོའི་དངུལ་ལོར་་”སེནྚ་ ༥༠ ་”སྤྲོད་དགོས་ཀྱི་ཡོད། ཁྱོན་ཡོངས་ཀྱི་གནས་ཚུལ་ལ་བལྟས་ན། དཀྲོག་གཏམ་ཆེད་བཟོ་བའི་ལས་འགུལ་པ་དེ་ཚོའི་ནང་ནས་མི་ཉུང་བ་ཞིག་གིས་དཀྲོག་གཏམ་ནང་གི་བདེན་ཆ་གཙོ་བོ་ཁ་ཤས་ལ་བརྟེན་ནས་ཞིབ་འཇུག་མ་བྱས་པའི་གསར་འགྱུར་རྫུན་མ་བེད་སྤྱོད་ཀྱིས་དྲ་སྤྱོད་པ་སྔར་ལས་མང་བའི་བློ་ཡིད་འགུག་ཐབས་བྱེད་བཞིན་ཡོད། དེར་བརྟེན་ཕྱོགས་ཁ་ཤས་བལྟས་ནས་ལོག་བཤད་ཀྱི་གནས་ཚུལ་དེ་དག་དཀྲོག་གཏམ་ཆེད་བཟོ་བའི་ལས་འགུལ་ལེགས་འགྲུབ་བྱུང་བ་ལས་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན་པ་ཧ་ཅང་གསལ་པོར་མཐོང་ཐུབ།
དེང་སང་ང་ཚོའི་སྤྱི་ཚོགས་སུ་ལོག་བཤད་དང་དཀྲོག་གཏམ་ཁྱབ་སྤེལ་དེ་དག་དེ་སྔོན་ལས་ལས་སླ་བ་གྱུར་ཡོད་ཅིང་། གནས་ཚུལ་གང་དེའི་མཚན་སྙན་དང་ཁྲིམས་མཐུན་རང་བཞིན་ལ་བལྟོས་མེད་ཐོག་གནས་ཚུལ་གང་རུང་ཁྱབ་སྤྱེལ་བྱེད་པར་མི་ཞིག་ལ་གློག་ཀླད་དམ་ལག་ཐོགས་ཁ་པར་དང་། དྲྭ་སྦྲེལ་འབྲེལ་མཐུད། སྤྱི་ཚོགས་དྲྭ་མིང་བཅས་ཡོད་དགོས།
གནས་ཚུལ་ངོ་མར་འཁྱོག་བཤད་བྱེད་པའི་བྱ་སྤྱོད་ལ་རྣམ་པ་མི་འདྲ་བ་འདི་ལྟ་སྟེ།
- དངོས་དོན་ལ་འཁྱོག་བཤད་དང་ལོག་བཤད་བྱེད་པ།
- བཙན་སྐུལ་དང་བསྒྱུར་བཅོས་བཏང་བའི་ནང་དོན།
- མི་བདེན་རྫུན་སྒྲིག་བྱས་པའི་ནང་དོན་སོགས་ཚུད་ཡོད།
སྤྱི་ཚོགས་དྲྭ་ལམ་ཀྱི་གླེང་སྟེགས་སྐད་འཕྲིན་དང་། ངོ་དེབ། Instagram ཊེ་ཝི་ཊར་དང་ཡུ་ཊུབ་སོགས་ཀྱིས་མི་ཚང་མར་ང་ཚོས་བསམ་ཚོད་བྱས་པ་ལས་མགྱོགས་པའི་སྒོ་ནས་གནས་ཚུལ་བརྒྱུད་སྤེལ་མཉམ་སྤྱོད་བྱེད་པར་སྟབས་བདེ་བསྐྲུན་ཡོད་པས་དེ་དག་གསར་འགྱུར་རྫུན་མའི་གླེངས་སྟེགས་སུ་གྱུར་ཡོད། མི་ཁ་ཤས་ཀྱིས་བདེན་དོན་གྱི་རང་བཞིན་ལ་མི་བལྟོས་པར་ཆ་འཕྲིན་གནས་ཚུལ་བརྒྱུད་བསྐུར་མཉམ་སྤྱོད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། གང་ལ་ཟེར་ན། དེས་ཁོ་ཚོར་སྤོབས་སེམས་སྐྱེ་རུ་འཇུག་གི་ཡོད། ཡང་མི་གཞན་གྱིས་རྩེད་མོའི་ཚུལ་དང་ཡང་ན་རང་ཉིད་གནས་ཚུལ་གང་དེ་ཉིད་བརྒྱུད་བསྐུར་མཉམ་སྤྱོད་བྱེད་མི་ཆེས་མགྱོགས་ཤོས་སུ་འགྱུར་བར་འདོད་ནས་བརྒྱུད་སྤེལ་མཉམ་སྤྱོད་བྱེད་བཞིན་ཡོད། མི་ཁ་ཤས་སམ་ཡང་ན་མི་ཁག་གཅིག་གིས་གསར་འགྱུར་རྫུན་མ་དེ་རིགས་ཁྱབ་སྤེལ་མཉམ་སྤྱོད་བྱེད་དོན་ནི་ཁོང་ཚོའི་ཆབ་སྲིད་དང་། བསམ་བློ། ཚོང་ལས་བཅས་ཀྱི་ཁེ་ཕན་མཉམ་སྤྱོད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་རྐྱེན་ཡིན། མི་རྣམས་ཀྱིས་ཆ་འཕྲིན་གནས་ཚུལ་དེ་རིགས་ཁྱབ་སྤེལ་བྱེད་པར་ཞིབ་བཤེར་མ་བྱས་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་གཞན་ཞིག་ནི་ནང་དོན་དེ་ཉིད་ཀྱི་རང་བཞིན་ནམ་ངོ་བོའི་རྐྱེན་གྱིས་ཡིན། དྲག་ཤུགས་དང་མི་རྣམས་ཧ་ལས་དགོས་པའི་ནང་དོན་གྱིས་མི་སེར་དཀྱུས་མ་མང་པོར་མགྱོགས་མྱུར་ངང་བརྒྱུད་སྤེལ་མཉམ་སྤྱོད་བྱེད་དུ་འཇུག་པ་དང་། མི་གཞན་ལའང་དེའི་མཇུག་འབྲས་ཤེས་སུ་འཇུག་དགོས་པར་མ་ཟད། དེར་དགག་སྒྲུབ་དང་འབྲེལ་བའི་ཀུན་སྤྱོད་ཀྱི་ལངས་ཕྱོགས་ཀྱང་འདོན་དུ་འཇུག་དགོས། རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་གི་ད་ལྟའི་སྲིད་དབང་དང་སྲིད་དབང་ལ་གཞིགས་ནས་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་བརྒྱུད་ལམ་མཚམས་སྦྱོར་ལས་ཁུངས་ལ་ཁྲིམས་སྒྲིག་ངེས་ཅན་ཞིག་བཙན་འགེལ་བྱས་ཏེ་ནང་དོན་གང་དག་དང་ལེན་བྱེད་ཐུབ་མིན་བརྗོད་དགོས། སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་དྲྭ་ལམ་གླེང་སྟེགས་ལ་ཚོད་འཛིན་བྱས་པ་དེས་དབང་འཛིན་ལས་ཁུངས་ཀྱིས་དྲྭ་སྦྲེལ་ཞིབ་བཤེར་དང་ལྟ་ཞིབ་ཚད་ལེན་བྱས་ནས་འཛམ་གླིང་གི་ས་ཁུལ་གཞན་དག་ཏུ་ཆ་འཕྲིན་གནས་ཚུལ་འཁོར་རྒྱུག་བྱེད་པར་བཀག་འགོག་བྱེད་པར་ཕན་ཐོགས་ཡོད། ཕྱོགས་ཁ་ཤས་ནས་དབང་སྒྱུར་སྲིད་གཞུང་གིས་རྒྱུ་མཚན་གང་ཡིན་ལ་མ་བལྟོས་པར་ཆ་འཕྲིན་གནས་ཚུལ་ཞིབ་བཤེར་འདི་རིགས་ཀྱིས་ཀྱང་དེའི་སྤྱི་དམངས་ཀྱི་གཞི་རྩའི་ཁེ་དབང་སྟེ། དཔེར་ན། དྲྭ་རྒྱའི་རང་དབང་གི་ཁེ་དབང་ཁས་མི་ལེན་པ་ཞིག་རེད།
ང་ཚོ་བཙན་བྱོལ་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་དམངས་གཙོའི་སྒྲོམ་གཞིའི་ནང་དང་། ལྷག་པར་དུ་འོས་བསྡུ་ཆེན་མོའི་སྐབས་སུ་འོས་མི་ཞིག་ལ་ཆབ་སྲིད་དང་བསམ་བློའི་ཐོག་ནས་ཤུགས་རྐྱེན་མི་འདྲ་བ་འབྱུང་སྲིད། ཕྱོགས་འགལ་དེ་དག་ཁ་དགྱེས་པ་དང་ཆ་འཕྲིན་གནས་ཚུལ་རྫུན་མའི་བརྒྱུད་རིམ་ཁྲོད་དུ་དེའི་རྣམ་པ་སྤྱད་དེ་མཇུག་མཐར་སྤྱི་ཚོགས་ནང་ཟིང་ཆ་དང་ཟང་ཟིང་བཟོ་ཡི་ཡོད། དེར་བརྟེན་ཕྱོགས་ཁ་ཤས་ནས་ནོར་འཁྲུལ་གྱི་ཆ་འཕྲིན་གནས་ཚུལ་དེ་དཀྲོག་གཏམ་ཆེད་བཟོ་བའི་ལས་འགུལ་ལེགས་འགྲུབ་བྱུང་བ་ལས་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན་པ་ཧ་ཅང་གསལ་པོ་ཡིན། སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་དྲྭ་ལམ་གླེང་སྟེགས་དེ་མཐའ་འཁོར་གྱི་གསར་འགྱུར་རྫུན་མའི་འཕེལ་ཕྱོགས་དེ་རིགས་གཞིར་བཟུང་ནས་འགལ་ཟླར་གྱུར་པའི་ལྟ་ཚུལ་དང་འདུ་ཤེས་འཛིན་སྟངས་ཀྱི་གཡུལ་སར་གྱུར་པ་རེད། ང་ཚོས་ད་དུང་ང་ཚོའི་སྤྱི་ཚོགས་དང་འཛམ་གླིང་ཡོངས་ལ་ལོག་བཤད་དང་དཀྲོག་གཏམ་བཟོས་པའི་འཇིགས་སྣང་དང་ངེས་གཏན་མེད་པའི་རང་བཞིན་མཐོང་ཐུབ། ཏོག་དབྱིབས་གཉན་རིམས་ ༡༩ དང་། དེའི་ནུས་པ་དང་བཅོས་ཐབས་སྐོར་གྱི་གསར་འགྱུར་རྫུན་མ་དག་དྲྭ་ལམ་དུ་ཤུགས་ཆེན་ཁྱབ་འཕེལ་ཕྱིན་ཡོད། ཏོག་ནད་ ༡༩ ཡི་རིམས་འགོག་སྨན་ཁབ་དང་། རྒྱུད་འགྱུར་གསར་པ། ཏོག་ནད་བརྟག་དཔྱད་དང་ཟུར་བཀག་སྒྲིག་གཞི་བཅས་དེ་སྔ་བྱུང་ཟིན་པའི་གསར་འགྱུར་རྫུན་མ་དེ་དག་གི་མཇུག་འབྲས་ངན་པ་ང་ཚོས་མི་སྒེར་གྱི་ཚེ་སྲོག་ལ་ཉེན་ཁ་ཡོད་པའི་ནུས་པ་ལྡན་པའི་ནད་འབུ་ལ་གདོང་ལེན་བྱེད་བཞིན་པའི་སྐབས་བྱུང་ཡོད།
དྲྭ་ལམ་བདེ་འཇགས་དང་གསང་རྒྱའི་ཕྱོགས་ནས་བལྟས་ན། གསར་འགྱུར་རྫུན་མ་དང་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་དྲྭ་མིང་རྫུན་མས་ང་ཚོའི་མཉེན་ཆས་ཀྱི་བདེ་འཇགས་དང་གསང་བའི་ཆུ་ཚད་ལ་ཤུགས་རྐྱེན་ངན་པ་ཐེབས་ཡོད། དྲྭ་མིང་རྫུན་མ་བཟོས་ནས་”ངོས་འཛིན་རྐུ་ཁྱེར་”བྱེད་ཐབས་སུ་གྱུར་པའི་རྐྱེན་གྱིས་གསང་བའི་ཉེན་ཁ་ཚབས་ཆེན་བཟོ་བཞིན་ཡོད། ང་ཚོས་སྤྱི་ཚོགས་དྲྭ་ལམ་དུ་ཉར་ཚགས་བྱས་པའི་མི་སྒེར་གྱི་ཆ་འཕྲིན་གནས་ཚུལ་དེ་རྒྱ་ཆེའི་མང་ཚོགས་ཀྱིས་ཐུན་མོང་ཐོག་”ཡོངས་བསྒྲགས་གཞི་གྲངས་Open-source Data”ཞེས་འབོད་ཆོག། ང་ཚོས་སྤྱི་ཚོགས་དྲྭ་ལམ་དུ་བཞག་པའི་ཡོངས་བསྒྲགས་ཀྱི་གཞི་གྲངས་Open-source data ཇི་ཙམ་མང་བ་དེ་ཙམ་གྱིས་ང་ཚོ་མི་སྒེར་གྱི་ཆ་འཕྲིན་གནས་ཚུལ་གང་བྱུང་དུ་སྤྱོད་པའི་རྒྱུས་མེད་མི་དང་འཇིགས་སྐུལ་གྱི་བྱ་སྤྱོད་སྤེལ་མཁན་ལ་གནོད་འཚེ་ཐེབས་སླ་བ་ཡོད། སྤྱི་ཚོགས་དྲྭ་ལམ་གླེང་སྟེགས་ནི་རྩིས་རྒྱག་ཐབས་ལམ་སྤྱད་དེ་སྟེགས་བུའི་ཐོག་རང་ཉིད་ཀྱི་གཞི་གྲངས་ཀྱི་རྗེས་བཤུལ་འཚོལ་སྡུད་བྱས་པ་བརྒྱུད་དེ་སྤྱོད་མཁན་གྱི་བྱ་སྤྱོད་དང་། དགའ་ཕྱོགས། མི་འབོར་གྱི་གཞི་གྲངས་བཅས་གཏན་འཁེལ་བྱ་རྒྱུ་དཔེར་ན། སྟེགས་བུའི་སྟེང་གི་བརྒྱུད་སྤེལ་གནས་ཚུལ་དང་། དགའ་རྟགས། ཞབས་མཆན། དང་ལེན་དང་འཚོལ་བཤེར་བཅས་ཀྱི་ནང་དོན་ལྟ་བུ་ཡིན།
སྤྱི་ཚོགས་དྲྭ་ལམ་ལག་རྩལ་མི་སྣས་རང་གི་ཞབས་ཞུ་བཀོལ་སྤྱོད་བྱེད་མཁན་ཅུང་མང་བའི་སྐབས་སུ་ཁེ་བཟང་རག་ཐབས་བྱེད་པ་མ་ཟད། མི་དེ་དག་གིས་དེའི་སྟེང་གཏོང་བའི་དུས་ཚོད་ནི་སྟེགས་བུ་གཞན་དག་ལས་ཀྱང་མང་བ་རེད། ལག་རྩལ་མི་སྣ་འདི་དག་གིས་རང་གི་སྟེགས་བུའི་སྟེང་སྤྱོད་མཁན་གྱི་འཛུལ་ཞུགས་དུས་ཚོད་རྒྱུན་འཁྱོངས་དང་ཇེ་མང་དུ་གཏོང་ཆེད། བེད་སྤྱོད་བྱེད་མཁན་ལ་”རེ་བ་”རྒྱུན་ཆད་མེད་པར་མཚམས་སྦྱོར་བྱེད་པའི་རྩིས་རྒྱག་ཐབས་ལམ་གཏན་ཁེལ་བྱས་ཡོད། ནང་དོན་འོས་སྦྱོར་གྱི་ཁྱད་ཆོས་འདིའི་རིགས་ཀྱིས་མི་སྒེར་གྱི་དམིགས་བསལ་གྱི་དད་མོས་དང་། བསམ་བློའི་འདུ་ཤེས། ཕྱོགས་ལྷུང་བཅས་སྔར་ལས་སྲ་བརྟན་དུ་གཏོང་བར་ཕན་ཐོགས་ཡོད། སྤྱི་ཚོགས་དྲྭ་ལམ་གླེང་སྟེགས་ཀྱིས་དེའི་གོམས་ལོབས་སུ་གྱུར་བའི་རྩིས་རྒྱག་ཐབས་ལམ་དེ་ཉིད་རང་ཡིད་ཚིམས་པར་གྱུར་བའི་གསོ་སྤེལ་ར་བ་ཞིག་ཏུ་བརྩིས་ན། ལོག་བཤད་དམ་ཆ་འཕྲིན་གནས་ཚུལ་ནོར་འཁྲུལ་ཅན་དྲིལ་བསྒྲགས་བྱེད་པར་དཀའ་ལས་ཅི་ཡང་མེད་པས་དེས་ཚོད་དཔག་དཀའ་བའི་མཇུག་འབྲས་ཉེན་ཚབས་ཅན་དུ་མའི་སྣེ་འདྲེན་བྱེད་བཞིན་ཡོད། དེར་བརྟེན་དྲྭ་མིང་རྫུན་བཟོ་དང་། ལོག་བཤད་དམ་གནས་ཚུལ་རྫུན་བཟོ་དང་དཀྲོག་གཏམ་ཆེད་བཟོ་བྱེད་པ་བཅས་གློ་བུར་དུ་བྱུང་བའི་འཇིགས་སྐུལ་དེ་རིགས་ཐག་གཅོད་བྱེད་ཆེད། མི་སོ་སོས་དང་ཐོག་རང་ཉིད་ནས་འགོ་བཙུགས་ཏེ་བྱས་རྗེས་འཇོག་ཐུབ་པར་ང་ཚོས་ཡིད་ཆེས་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། ང་ཚོས་བལྟས་ན་དཀྲོག་གཏམ་ཆེད་བཟོ་བྱེད་པའི་ལས་འགུལ་དེ་མི་སྒེར་རམ་ཐུན་མོང་གི་མངོན་འདོད་ཆེད་གནོད་སེམས་ཅན་གྱི་མི་ཉུང་ཤས་ཤིག་གིས་འགོ་འཛུགས་བྱེད་སྲིད་མོད། འོན་ཀྱང་ང་ཚོ་ལྟ་བུ་རྒྱ་ཆེའི་མང་ཚོགས་ཀྱིས་ཆ་འཕྲིན་གནས་ཚུལ་རྫུན་མ་དེ་རིགས་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་མི་མང་མང་སར་སླེབས་མིན་ཐག་གཅོད་བྱེད་དགོས།
མི་སྒེར་གྱིས་ཞིབ་དཔྱད་མ་ཞུས་པའི་གསར་འགྱུར་རྫུན་མ་གང་རུང་བརྒྱུད་སྤེལ་མཉམ་སྤྱོད་མི་བྱེད་པར་སྤྱི་ཚོགས་དྲྭ་རྒྱ་ཅུང་གྲགས་ཆེ་བར་ལོག་བཤད་དང་དཀྲོག་གཏམ་ཆེད་བཟོ་བྱེད་པའི་འབྲེལ་ཐག་མེད་པར་བཟོ་བར་ཞབས་འདེགས་སྒྲུབ་དུས། ང་ཚོས་བལྟས་ན་འདི་ལྟ་སྟེ།
- སྤྱི་ཚོགས་དྲྭ་རྒྱུའི་བརྒྱུད་ལམ་དང་བརྒྱུད་ལམ་གཞན་གྱི་ཐོག་མཐོང་ཐོས་བྱུང་བའི་གསར་འགྱུར་གང་རུང་བདེན་དོན་དུ་མ་བརྩིས་པའི་སྔོན་དུ་ང་ཚོས་གཞུང་འབྲེལ་དང་ཞིབ་བཤེར་ཟིན་པའི་ཆ་འཕྲིན་གནས་ཚུལ་གྱི་འབྱུང་ཁུངས་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་དགོས། ཆ་འཕྲིན་གནས་ཚུལ་གང་འདྲ་ཞིག་ཡིན་རུང་ཞིབ་འཇུག་སྔོན་དུ་མ་སོང་བར་བརྒྱུད་བསྐུར་མཉམ་སྤྱོད་བྱེད་མི་རུང། འདི་ནི་ཅིའི་ཕྱིར་”བརྒྱུད་སྤེལ་མཉམ་སྤྱོད་མ་བྱས་གོང་ལ་བསམ་བློ་གཏོང་དགོས་”ཞེས་པའི་དོན་སྤྱི་དེ་དམིགས་སའི་རང་བཞིན་ཆེ་ཤོས་སུ་སླེབས་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་ཡིན། ང་ཚོས་དྲྭ་ལམ་དང་དྲྭ་ལམ་མ་ཡིན་པའི་བརྒྱུད་ལམ་ནས་བདེན་དོན་དུ་མཐོང་ཐོས་བྱུང་བའི་ཆ་འཕྲིན་གནས་ཚུལ་གང་ཡང་རུང་བ་དེ་དག་བརྒྱུད་སྤེལ་མཉམ་སྤྱོད་མ་བྱེད་པའི་སྔོན་དུ་དུས་ཚོད་དམ་འཛིན་གྱིས་བསམ་བློ་ནན་ཏན་གཏོང་དགོས།
- གསར་འགྱུར་གནས་ཚུལ་རྫུན་མ་བཀོལ་ནས་ང་ཚོར་བསླུ་བྲིད་བྱེད་པའི་དྲྭ་མིང་རྫུན་མའི་འཇིགས་སྐུལ་ཉུང་དུ་གཏོང་གང་ཐུབ་བྱེད་དགོས་ན། ཐོག་མཐའ་བར་གསུམ་དུ་སྤྱི་ཚོགས་བརྒྱུད་ལམ་ཐོག་ང་ཚོ་དང་གྲོགས་པོ་བྱེད་ཐུབ་མིན་ལ་ཞིབ་བཤེར་བྱ་དགོས། “ངོས་འཛིན་རྐུ་ཁྱེར”གྱི་འཇིགས་སྐུལ་ལས་བདེ་འཇགས་ཡོང་བ་རྒྱུན་འཁྱོངས་བྱེད་དགོས་ན། ང་ཚོས་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་དྲྭ་ལམ་དུ་བཞག་པའི་མི་སྒེར་གྱི་ཆ་འཕྲིན་གནས་ཚུལ་གྱི་གྲངས་འབོར་ཇེ་ཉུང་དུ་གཏོང་གང་ཐུབ་བྱ་དགོས་པ་དང་། གླེང་སྟེགས་དེ་རིགས་ཀྱི་བདེ་འཇགས་དང་གསང་བའི་ཁྱད་ཆོས་བེད་སྤྱོད་གང་ཐུབ་བྱེད་དགོས། དེ་མིན་མི་སྒེར་གྱིས་རང་ཉིད་ཀྱིས་ཐག་གཅོད་བྱེད་བཞིན་པའི་དྲྭ་མིང་ནི་རྫུན་མ་ཞིག་ཡིན་པ་ངོས་འཛིན་འོས་འཚམ་བྱུང་སྐབས་སྤྱི་ཚོགས་དྲྭ་རྒྱུའི་ལས་ཁུངས་ཀྱི་མིང་ཐོར་ཁ་གཏད་གཅོག་ཐབས་སུ་མིང་ཐོ་སྙན་གསེང་ཞུ་རྒྱུ་བརྗེད་མི་རུང་།
- གལ་ཏེ་ང་ཚོའི་སྤྱི་ཚོགས་ནང་ཁུལ་དུ་ཆ་འཕྲིན་གནས་ཚུལ་རྫུན་མ་དང་དོགས་གཞི་ཅན་འགྲེམ་སྤེལ་བྱས་པ་མཐོང་ཚེ་ང་ཚོའི་རོགས་སྐྱོར་སྡེ་ཚན་གྱི་གློག་འཕྲིན་ཁ་བྱང་support@tibcert.org ཞེས་པའི་ཐོག་འབྲེལ་གཏུག་བྱེད་ཆོག་པ་དང་། ང་ཚོས་ཁྱོད་ཀྱི་འདྲི་རྩད་འཕྲིན་ཡིག་ལ་ལག་འཛིན་Ticket ཞིག་བཟོས་ནས་ཁྱོད་ཀྱི་འདྲི་རྩད་ལ་ལན་འདེབས་ཞུ་རྒྱུ་ཡིན།
In the era of the 21st century, the dominance of the internet in our personal and professional lives cannot be denied. This is the age of information where people around the world can exchange facts, views, opinions and ideologies through a click of a button. When people exchange their opinions and ideologies sitting face to face with each other, they are usually more careful and respectful of the other person while doing so. The internet in some ways has brought a false sense of anonymity, which consequently ends up in people posting anything online, which not only hurts sentiments of other people but moreover becomes a vessel of false information or fake news. Some do it deliberately while others do it out of sheer naiveness.
Misinformation and Disinformation are the two dark sides of this age of information overload. There is a common usage of a term known as fake news. Fake news fundamentally consists of misinformation and disinformation as its backbone. Misinformation refers to creating or sharing fake news or posts without verifying the authenticity. These are largely because of lack of awareness or knowledge, misunderstanding and sharing without thinking twice. As opposed to Misinformation, Disinformation refers to deliberately creating and sharing fake content or posts with a clear intention to harm an individual or a community at large. Disinformation campaigns are known to partially mix real information in unrelated contexts to confuse and convince more people. These are largely a result of either state-sponsored manipulation of information or individuals who have opposing views and ideologies regarding politics, religion, economy, technology, disease and almost anything else. One clear example of the same is the “50 Cent Army”, which is a group of CCP state-backed internet commenters whose numbers have reportedly ranged from 5 to 20 lakhs individuals. The term “Wu Mao ” or (“50 cents” in Chinese) army has its roots from the fact that as of 2016, the members are known to be paid “50 cents” in Chinese currency per pro-China post, regardless of whether the content has any element of truth in it. On a larger picture, many of these disinformation campaigners have the tendency of using fake and unverified news with some element of truth in it to convince the larger audience. Thus in some ways it is quite evident that misinformation can be the product of a successful disinformation campaign.
These days the spread of misinformation and disinformation in our societies has become way more easier than ever before. A person only needs a computer or a smartphone, an internet connection and a social media account to spread any information regardless of its credibility and legitimacy. The disruption of a true information takes different forms such as
- Misrepresentation and misinterpretation of facts
- Imposter and manipulated contents
- Fabricated contents etc.
Social media platforms such as Whatsapp, Facebook, Instagram, Twitter and Youtube have become the go to platforms for this fake information as they are easily accessible to everyone and facilitates quicker sharing than we have ever imagined. Few people share information regardless of their authenticity as it gives them a sense of pride, while others do it out of fun or the desire to be the quickest person to share. Some people or a group of people spread this fake news as they share a common political, ideological, or business interest in it. One other reason why people spread such information without verifying is due to the very nature of the content itself. Violent and appalling contents trigger many common people to share the same as quickly as possible, so as to let other people also know about it, its consequences and to bring up ethical stands, either for or against it. Depending on a country’s current regime and ruling government, it can impose certain laws for the social media intermediaries to tell them which contents are acceptable and which ones are not. This restriction on social media platforms has some objectionable shortcomings as the authorities can impose internet censorship and surveillance in their favor to block access to the flow of information to the rest of the world. In some ways, regardless of the justifications by the ruling government, this information filtration is also a denial to the fundamental right of its citizens, i.e the right to internet freedom.
In a democratic structure of our exile community, specially during the times of general election, varying political and ideological implications regarding a candidate can take place. When these differences take its form in a spectrum of divisive and false information, it eventually leads to confusion and chaos in the community. Social media platforms then become a battleground of conflicting views and ideologies based on such trends of fake news around. We have also seen the fear and uncertainty around covid-19 pandemic which has brought enormous amounts of misinformation and disinformation in our community and the world at large. Fake news about the COVID-19, its capabilities and possible remedies were flooded through the internet. The fake news around the COVID-19 vaccination, new variants, COVID testing and quarantine regulations also emerged in the past which has disastrous consequences, as we are dealing with a real life threat to an individual by a potent virus.
From a Digital Security and Privacy point of view, fake news and fake social media accounts have an enormous negative impact on the level of security and privacy in our devices. Fake accounts pose a grave privacy risk as it becomes a means to carry out “Identity Theft”. The personal information we keep on our social media accounts are accessible to the general public which can be collectively referred to as “Open-source Data”. The more open-source data we keep on our social media accounts, the more vulnerable we are to strangers and threat actors who can misuse our personal information against us.
Social media platforms are built with an algorithm to identify behavioral, preference, and demographic data about its users by collecting their digital footprints on the platform, such as the contents that one post, share, like, comment, accept or search on the platform. Social media tech giants make more money when there are more people using its services and also, when those people spend more time on it than other platforms. To maintain and increase the engagement time of its users on their platforms, these tech giants have predefined algorithms that are set to constantly recommend users what they “want to” or “would like” to see. This trend of content recommendation feature further contributes in reinforcing an individual’s particular beliefs, ideologies and inclinations, making the engagement addictive in the process. When social media platforms act as a breeding ground for self gratification fueled by its addictive algorithms, propagation of misinformation will effortlessly skyrocket, which inevitably leads to many dangerous and unpredictable outcomes.
Thus in order to tackle this emergent threat of fake accounts, misinformation and disinformation, we believe that individuals can really make a difference by first beginning from themselves as a starting point. We believe that although disinformation campaigns may be started by some few mischievous individuals for their personal or collective intentions, it is the general public like us who should decide how far such false information shall reach the vast majority of the community.
When an individual refuses to further share any unverified/fake news, that individual contributes in breaking the chain of such misinformation or disinformation to the larger network of their community. We believe that :
- We should always cross check for official and verified sources of information before taking any news and posts seen on social media and other media platforms as truth. Any information shouldn’t be shared without prior fact checking. This is why the “Think before you share” concept comes to its highest relevance. We should always take time to think twice before sharing any information we see or hear from online or offline sources as the truth.
- To minimize the threat of fake accounts luring us with fake news, we should always review who can be friends with us in social media and to not accept random friend requests without verifying whether it is genuine or fake. To stay safe from the threat of “identity thefts”, we should also minimize the amount of personal information we keep on our social media accounts and additionally use security and privacy features of such platforms to set up whom we should allow to view our content or the personal details we keep on our accounts. Furthermore when an individual sees proper confirmation that an account they are dealing with is a fake one, they shouldn’t forget to report the account to make the social media intermediaries take the needed action against the account.
- One can contact our helpdesk support@tibcert.org for any fake or doubtful information if seen to be circulated within our community. We will generate a ticket to your mail query and respond to your query within 48hr.